گاهي ممکن است علت درد، رواني باشد. فرد اضطراب دارد ياچيزهايي که برايش تعريف کردهاند باعث نگراني او شده و درنتيجه ناخودآگاه باعث انقباض عضلات کف لگن او ميشود. اينانقباض گاهي ميتواند آن قدر شديد باشد که درد ايجاد کند.گاهي مشکلات بين زن و شوهر و مشکلات شخصياي که با هم دارند، باعثميشود اين حالت به وجود آيد؛ مثلاً زني شوهرش را قبول ندارد يا مرديزنش را کتک ميزند؛ خب، ممکن است که اين زن دچار درد در زماننزديکي شود چون شايد اصلاً نتواند يا نخواهد از شوهرش تبعيتکند.
گاهي مشکلات بين زن و شوهر و مشکلات شخصياي که با هم دارند، باعثميشود اين حالت به وجود آيد.
شرم و حيا باعث ميشود بسياري از خانمهايي که اين مشکل را دارند، بهمتخصص زنان مراجعه نکنند و هرطور هست، با اين درد بسوزند و بسازند.البته شايد هم بتوان به آنها حق داد. بسياري از آنها نميدانند که اينمشکل در دنياي پزشکي شناسايي شده و راهحلهايي براي درمان آن وجوددارد.
آنها نميدانند بايد به کدام متخصص يا مشاور مراجعه کنند و هنگاممراجعه چه بگويند و موضوع را چهطور مطرح کنند. اينطورميشود که به علت درد غالبا از برقراري ارتباط زناشويي با همسرشان طفرهميروند و همين، مشکلات خانوادگيشان را پيچيدهتر ميکندو گاهي همين مشکل قابلحل باعث از هم پاشيدن کانون خانوادهايميشود.
در اين رابطه با دکتر افتخار، متخصص زنان و عضو هيأت علميدانشگاهعلوم پزشکي تهران و کلينيک سلامت خانواده گفتگوکردهايم.
آيا علت درد در هنگام فعاليت زناشويي، کمبود محبت بين زن و شوهراست يا اين درد منشا رواني دارد؟
گاهي ممکن است علت درد، رواني باشد. فرد اضطراب دارد ياچيزهايي که برايش تعريف کردهاند باعث نگراني او شده و درنتيجه ناخودآگاه باعث انقباض عضلات کف لگن او ميشود. اينانقباض گاهي ميتواند آن قدر شديد باشد که درد ايجاد کند.گاهي مشکلات بين زن و شوهر و مشکلات شخصياي که با هم دارند، باعثميشود اين حالت به وجود آيد؛ مثلاً زني شوهرش را قبول ندارد يا مرديزنش را کتک ميزند؛ خب، ممکن است که اين زن دچار درد در زماننزديکي شود چون شايد اصلاً نتواند يا نخواهد از شوهرش تبعيتکند.
گاهي اوقات هم مشکلات واژينيسموس وضعيتي است؛ مثلاً فرد درازدواج اولش مشکلي نداشته اما حالا که بعد از طلاق دوباره ازدواجکرده، با شوهر دوماش نميتواند رابطهاي داشته باشد. اينها نشان ميدهدکه مسايل رواني مطرح است.
ممکن است علل جسمي هم در اين رابطه دخالت داشته باشند؟
بله، اين موضوع علل مختلفي دارد که يک سري علل ممکن است مربوط به خوددستگاه تناسلي باشد اما يک سري دردها ممکن است دردهاي راجعه،زوجين اعضاي بدن باشد يعني در واقع مشکل در بخش ديگري است اماباعث درد در زمان نزديکي ميشود. مهمترين نکته، علتشناسي اين مشکل وپي بردن به عامل ايجادکننده آن است؛ از عفونت دستگاه تناسليبگيريد تا جاي زخم عمل جراحي، راديوتراپي در منطقه، حتي درهنگام شيردهي هم به علت کاهش ميزان استروژن خون، خشکي واژن اتفاقميافتد و ميتواند باعث بروز درد شود. البته علل خارج دستگاهتناسلي زنانه هم مطرح هستند؛ مثلا سيگار، عدم تناسب وزن زن باهمسرش، يبوست مزمن، سندرم روده تحريکپذير و....
ممکن است اين درد در اوايل ازدواج در دوران جواني وجود نداشته باشد ودر سنين ميانسالي تازه شروع شود؟
بله؛ سندرمي وجود دارد که خانمهايي در سنين ميانسالي و خانمهايي کهنزديک يائسگي هستند (مثلا 38 يا 40 سال به بالا تا زمانيائسگي که واقعاً علتش ناشناخته است) را مبتلا ميکند. اين خانمهاسوزش و احساس خشکي در ابتداي واژن دارند. زماني که ميخواهند اقدام بهرابطه زناشويي کنند؛ آن خشکي، خيلي دردناک ميشود و به همين دليل، دردشديد باعث انقباض شديد عضلات کف لگن ميشود و در نتيجه فعاليتزناشويي برايشان خيلي سخت و گاهي غيرممکن ميشود.
با توجه به اين فهرست بلندبالاي علل که اشاره کرديد، براي تشخيص بايدچه کار کرد؟
براي تشخيص، فرد بايد هم از نظر رواني بررسي شود و هم از نظر جسمي. زنو شوهرهم حتماً بايد باهم ويزيت شوند. اولين گام اين است که علتمشکل کاملاً مشخص شود. معاينه دقيق، بررسي هورموني، بررسي عفونتادراري و يک شرححال خوب و کامل از زوجين و روابطشان بايد گرفتهشود. اينکه زن سابقه اسهال يا يبوست مکرر داشته، بررسيروانپزشکي، سابقه جراحي، سابقه مصرف داروها ، سوءمصرف مواد مخدر،الکل، سيگار و همه اينها را بررسي ميکنيم و در کنارش اينکهروابطشان از اول ازدواج چه طور بوده و در نهايت با توجه به عللايجادکننده، درمان را برنامهريزي ميکنيم.
اگر عفونت داشته، عفونت را برطرف ميکنيم و اگر مشکل هورمونيبوده آن را رفع ميکنيم. بسياري از زوجها ممکن است مشکلشان عدم آموزشجنسي درست باشد. با کميصحبت، راهنمايي يا وسايل کمکي مشکلشان به خوبيحل ميشود و اگر نياز به مشاورههاي روانشناسي وجود داشته باشد، بهمتخصصين مربوط معرفي ميشوند. آماري که در کشورهاي ديگر وجوددارد، نشان داده که تنها نيم تا يک درصد مشکلات آن قدر جدي ميشود کهدرمانهاي تکميلي نياز دارد.
اين درمانهاي ديگر که اين گروه اندک به آن نياز دارند، شاملچه درمانهايي است؟
در واژينيسموسها يکي از کارهايي که انجام ميشود، آموزش شل کردن عضلاتاست. (اين افراد به تدريج ياد ميگيرند که کدام عضلات را بايد شلکنند)، يا استفاده از مشاورههاي روانشناسي و يا تجويز دارو براي کاهشميزان اضطراب در زمان نزديکي، در آخرين مرحله و زماني که کارهايديگر را نميتوان انجام داد از ترکيبات بوتوليسم استفاده ميکنيمکه با تزريق آن به عضلات، آنها براي 6 ماه شل ميشوند و در اين مدت ترسو اضطراب فرد از اين رابطه از بين ميرود.
نکته مهم اين است که درمانها بايد دونفره باشد يعني زن و شوهر هردو دربرنامه درماني و مشاوره قرار گيرند. اين طور نيست که به خانمنسخهاي بدهيم و بگوييم که برود خانه. براي درمان هر دو نفر بايدحضور داشته باشند و هر دو همکاري داشته باشند تا نتيجهبگيرند.
ديسپارونيا چيست؟
به هرگونه فعاليت زناشويي که همراه با درد باشد، ديسپارونيايا فعاليت زناشويي دردناک ميگويند. درد ممکن است با اولين نزديکياتفاق بيفتد که به آن اوليه ميگويند و يا ثانويه باشد يعني يکخانميسالها از زندگي زناشويياش بگذرد و در سنين ميانساليدچار اين دردها شود. براي تشخيص مشکل اصلي، نوع درد هم مهم است.گاهي ممکن است خانمي بگويد قبل از اينکه فرآيند فعاليتزناشويي شروع شود، درد شروع ميشود و يا بعضي بيمارها حتي وقتي به آنهانزديک هم نشدهاند، احساس درد ميکنند.
شدت درد هم فرق ميکند. گاهي چند روز اول بعد از ازدواجشکايت شروع ميشود و بعد کمکم و يا با درمانهاي خيلي ساده رفع ميشوداما گاهي ممکن است درد آن چنان شديد باشد که اقداماتتخصصيتر را لازم داشته باشد.
علل جسمي ديسپارونيا
• عفونت در دستگاه تناسلي (واژينيت)
• عوارض جراحي؛ مثلاً گاهي فرد زايمان داشته و در جاي برشيکه ايجاد کردهاند، ممکن است بعداً حساسيتي ايجاد شود که در رابطهزناشويي دچار درد شود و يا جراحيهاي ديگر. البته زماني کهجراحي مربوط به دستگاه تناسلي است، احتمال ايجاد مشکل بيشتر است؛مثلاً بعد از جراحياي که به عنوان جراحي افتادگي رحمميشناسند.
• راديوتراپي ممکن است باعث فيبروز و تغيير شکل درقسمتتحتاني دستگاه تناسلي شود. در اين موارد نيز نزديکي ممکن استباعث درد شديد شود.
• در يائسگي زودرس چون ترشح استروژن در بدن کم ميشود وجريان خون داخل واژن کاهش پيدا ميکند، در نتيجه واژن خيلي خشکشده و انعطافپذيري آن کم ميشود حتي تنگ شده و طول آن نيزکاهش مييابد. در اين شرايط مراحل آمادهسازي که در خانمها بايد برايرابطه زناشويي اتفاق بيفتد، براي اين افراد نميتواند به خوبي صورتبگيرد.
• در شيردهي، مقدار استروژن زنان پايين ميآيد و خانمهايشيرده، دچار خشکي واژن ميشوند. در اين شرايط نيز مقاربت برايآنها ممکن است دردناک باشد.
• عفونتهاي داخل لگني ميتواند باعث ايجاد التهاب درلگن يا چسبندگي شود و نهايتا ميتواند زمينه ايجاد دردرا در زمان فعاليت زناشويي فراهم سازد. چسبندگي ثانويه بهجراحيهاي قبلي از ديگر علل آن است حتي مريض در نتيجه جراحيهايغير زنان مثل آپانديسيت يا جمع شدن مايع داخل لوله و التهابي کهبه دنبال آن ايجاد ميشود، ممکن است نزديکي خيلي دردناک داشتهباشد.
• عفونتهاي مزمن مثانه
• سندرم روده تحريکپذيرو يبوست مزمن
• آندومتريوز؛ بيمارياي که در آن بافت داخل رحم به غير از جايخود، در جاي ديگري مثلاً داخل شکم کاشته ميشود. اين بيماري همباعث چسبندگي خيلي شديد ميشود. اين گروه معمولاً علاوهبر مقاربت، قاعدگي دردناک نيز دارند. بعضي از اين افراد ممکن استنازايي نيز داشته باشند. اين افراد معمولاً دردهاي عميق در لگنخود احساس ميکنند.
